شِکنْدْ گُمانیک ویچار؛ یک رساله دینی زرتشتی
معرفی کتاب شِکنْدْ گُمانیک ویچار
یک رساله دینی به زبان پهلوی از قرن سوم هجری
ابوالقاسم رادفر:
شِکنْدْ گُمانیک ویچار (šekand gomānik vičār)، یا شکند گمانیک وزار، گزارش گُمانشِکَن، رساله‌ای دینی به زبان پهلوی. این رساله در 16700 واژه در نیمة دوم سدة 3ق / 9م توسط مردان فرّخ پسر هرمزدداد نگارش یافته است. متن پهلوی این گزارش در ایران و سپس در هند با پدید آمدن پازند و ترجمة سنسکریت نابود شد و جز بخشی از آن که ظاهراً بازنویسی از روی نسخة پازنداست، در دست نیست.1
هدف نویسنده از انتخاب نام گزارش گمان‌شکن بر نوشتة خود کنار گذاشتن گمان (شک) نوآموزان و شناساندن ارج دین‌ِبِه و کم ارزشی مخالفان دین‌ِبِه و در نهایت دفاع از دوگانه‌پرستی زردشتی و انتقاد از ادیان دیگر است. بزرگ‌ترین فصل کتاب به اسلام، به ویژه فرقة معتزله اختصاص دارد. فصلی از کتاب نیز دربارة خدانشناسان و دهریان است. در فصلی دیگر از نهاد بدی و راه رستگاری گفتگو و پاسخ‌های ادیان را به این مسئله بررسی می‌کند... نویسندة کتاب خود را آموزندة فراگیرنده می‌خواند. نوشتة او هم بهترین نمونة زبان پهلوی و هم نمودار آخرین مرحلة بررسی‌شرع زردشتی است.2
با بررسی این گزارش به بسیاری از اصول معتقدات ایرانیان در مسائل فلسفی پی می‌بریم و با بسیاری از اصطلاحات فلسفی در زبان پهلوی آشنا می‌شویم. این کتاب در 1887 م در بمبئی و بار دیگر در 1945 در پاریس به چاپ رسید.3
در شکند گُمانیک ویچار، برای اثبات عقاید زردشتی و مبارزه با ادیان دیگر از استدلال منطقی استفاده شده است. تفاوت اصلی آن با دینکرد در زبان ساده و روان آن است.
مآخذ:
1) سمیعی، احمد. ادبیات ساسانی. تهران: دانشگاه آزاد ایران، 1355، ص 33.
2) همان. ص 34.
3) صفا، ذبیح‌الله. تاریخ ادبیات در ایران. تهران: ابن سینا، 1347، ج1، ص 138.
تفضّلی، احمد. تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام. به کوشش ژاله آموزگار، تهران: سخن، 1376، ص 163.
نیز نک: تاوادیا، ج. زبان و ادبیات پهلوی. ترجمة س. نجم‌آبادی، تهران: دانشگاه تهران، 1355، ص 119ـ126.
نکته: نویسنده مصرانه عقیده ثنویت در آیین زرتشتی را تایید و از آن دفاع می‌کند.
