معرفی کتاب: تاریخ عرب قبل از اسلام نوشته عبدالعزیز سالم
تاریخ عرب قبل از اسلام
نوشته عبدالعزیز سالم
قوم عرب از مهمترین و مؤثرترین اقوام و نژادهای تاریخ است که به خصوص در دو سده ی اولیه تاریخ اسلام، نقش محوری در شکل دهی وقایع و رخدادها داشته است. شبه جزیره عربستان به مثابه ظرفی جوشان است که همواره محل انتشار قبائل عرب و مهاجرت آنها به اطراف بوده است. همین مهاجرت ها زمینه ساز بروز تمدن هایی در یمن، عراق، اردن، شامات و خود شبه جزیره شد که هرچند برخی از آنها در قیاس با دیگر تمدن های اطراف، کوچک و کم اهمیت بوده اند، اما تعدادی از آنها نیز دارای شاخصه های مهم فرهنگی و تمدنی بوده اند که از آن جمله نبطیان، سبائیان، حمیریان و غسانیان را می توان نام برد.
کتاب دکتر عبدالعزیز سالم، یکی از منابعی است که در حجم بسیار اندک - کمتر از ۴۰۰ صفحه - به موضوع تاریخ عرب پرداخته است. این کتاب البته تنها به سرگذشت عرب تا پیش از ظهور اسلام پرداخته، اما از آنجا که بسیاری از کنش های اقوام عرب در دوره اسلامی مرتبط با رسوم و فرهنگ سنتی عرب است که ریشه در تاریخ چند هزار ساله عرب دارد، بررسی آن بسیار مفید خواهد بود. در حقیقت فهم دقیق تاریخ اسلام، تا حدودی در گرو درک صحیح فرهنگ عربی است، همانگونه که فهم دقیق تاریخ اسلام در قرون بعدی، مستلزم بررسی تاریخ ایران ساسانی و سپس ترکان و ترکمانان و نیز اقوام شمال افریقا و بربران است.
اگر می خواهید از تاریخ سلسله های قدرتمند عرب که منقرض شدند آگاه شوید ...
اگر به تاریخ اقوام باستانی عرب و آثار و معماری آنها علاقه دارید ...
اگر می خواهید بدانید چگونه حکومت های ثروتمند عربی در سده های پیش از میلاد و پس از آن به پایان عمر خود رسیدند و جای خود را به قبائل پراکنده و ضعیف دادند ...
کتاب تاریخ عرب قبل از اسلام برای شما جالب خواهد بود.
کتاب فوق را در سال ۱۳۹۲ مطالعه کردم. البته تاریخ عرب و تاریخچه شبه جزیره عربستان را در کتاب های دیگر نیز می توان مرور کرد که از آن جمله کتابهای مرحوم سید جعفر شهیدی و دکتر زرگری نژاد است و آن منابع نیز با سادگی و به روانی و با رعایت تلخیص به آن پرداخته اند. اما عبدالعزیز سالم با اسلوب بسیار منظم و با جاذبه ای خاص به این موضوع پرداخته که مطالعه کتاب را لذت بخش و دلنشین می سازد.
این کتاب، تاریخ عرب را با استفاده از آیات قرآن کریم، منابع دوره اسلامی، منابع مسیحی، سریانی، لاتینی، یونانی، عبری و تورات و انجیل ترسیم نموده و اطلاعات خود را بر مبنای این منابع گردآوری نموده است.
اقوامی مانند عاد، ثمود، طسم، جدیس، امیم، عبیل و جرهم در آغاز بحث مورد بررسی قرار گرفته است. سپس جغرافیای شبه جزیره از منظر منابع قدیم بررسی شده.
بخش دوم به عرب جنوب و منطقه یمن اختصاص یافته که حاوی تاریخ حکومت معینیان - ۱۳۰۰ ق.م تا ۶۳۰ ق.م - و سبائیان - ۸۰۰ ق.م تا ۱۱۵ق.م - و سپس حمیریان - ۱۱۵ق.م تا ۵۲۵م - می باشد. سپس به ظهور حبشیان در یمن و سیاست های ظالمانه ابرهه و لشکرکشی او به حجاز در ۵۷۰م و بعد از آن حکومت جائرانه مسروق بن ابرهه پرداخته است. در پایان این بخش ماجرای حضور ایرانیان در یمن و الحاق آن به حکومت ساسانی بیان شده است.
بخش سوم به حکومت تدمریان و نبطیان، و سپس غسانیان و آل منذر در شام و عراق اختصاص دارد. آثار قابل توجه معماری تدمریان و نبطیان، و ارتباط تنگاتنگ لخمیان با حکومت ساسانی ایران و وابستگی غسانیان به امپراتوری روم از نکات جالب این بخش است.
بخش چهارم به تاریخ حجاز و شهرهای آن شامل مکه، طائف و یثرب و اقوام اوس و خزرج و قبائل یهود پرداخته است. بخش آخر کتاب نیز به وضعیت اجتماعی و دینی عرب در عصر جاهلی پرداخته است.
نکته: کتاب عبدالعزیز سالم هرچند حاوی اطلاعات ذی قیمتی است که مطالعه آن ها در منابع اصلی مستلزم صرف سالها وقت است و نویسنده آنها را به صورت بسیار منظم و خلاصه ارائه داده است، اما فاقد تحلیل و ریشه یابی علل و عوامل شکل گیری و زوال تمدن عرب و ظهور عصر جاهلی در نتیجه آن است. تحلیل عملکرد و افکار عرب باستان می تواند گویای عوامل ظهور عصر جاهلی و واکنش های عرب در آستانه ظهور اسلام باشد. ریشه بسیاری از دشمنی های عرب و خصوصا قریش با اسلام و پیامبر آخرالزمان و مانع تراشی در راه رسیدن رسول اکرم(ص) به اهداف الهی خود، در این گونه مسائل نهفته است که کتاب فوق عاری از این تحلیل ها است. بنابراین مخاطب اهل تحقیق، باید به منابع دیگری که در آینده ان شاء الله معرفی خواهد شد مراجعه نموده و به این کتاب اکتفا ننماید. البته این مسئله چیزی از ارزش کتاب نویسنده فقید دکتر سید عبدالعزیز سالم استاد دانشگاه اسکندریه مصر کم نخواهد کرد.
***********************************
***********************************
***********************************
مشخصات کتاب:
تاریخ عرب قبل از اسلام
نویسنده: عبدالعزیز سالم
مترجم: باقر صدری نیا
چاپ دوم، ۱۳۸۳ش
شرکت انتشارات علمی و فرهنگی
